Telomerler Genç ve Hastalıksız Kalmanın Anahtarı mı?

DNA, hücrelerin çekirdeğinde, burada kromozom adı verilen yapılar içinde bulunur. Her kromozom, genler biçiminde spesifik genetik bilgi taşır. Vücuttaki hücreler bölünürken, kromozomların çoğalması gerekir, böylece her bir hücre çekirdeğinde tam bir kromozom seti oluşur.

Kromozomların her birinin ucunda telomerler olarak adlandırılan DNA uzantıları vardır. Telomerler, kromozomların uçlarının hasar görmemesine veya yakındaki kromozomlarla kaynaşmasına yardımcı olur. Bu küçük ama önemli yapılar hakkında daha fazla şey öğrenmek ve neden hastalıkların önlenebilmesi ve yaşlanmanın etkilerini azaltılması için araştırıldığını anlamak için okumaya devam edin.

DNA iplikçikleri, bir kromozomun kendisini her kopyalamasında biraz daha kısalır. Telomerler, bu süreçte genlerin kaybolmasını önlemeye yardımcı olur. Ancak bu, kromozomlar çoğaldıkça telomerlerin kısaldığı anlamına gelir.

Telomeraz  belli hücrelerde bulunan, fazla aşınmayı ve yıpranmayı önleyen bir enzimdir. Telomerler her kısaldığında bu enzimler devreye girer. Bu aşamada telomeraz, kromozomların uçlarına ek telomer sekansları eklemeye başlar.

Vücuttaki hücre tiplerinin çoğunda telomeraz yoktur. Bu, telomerlerin çoğunun zamanla kısalmaya devam ettiği anlamına gelir.

Bazı insanlar, telomer kısalmasının yaşlanma sürecine ve hastalığın gelişimine önemli bir katkıda bulunduğunu iddia etmektedir. Ancak hiç kimse telomer kısalmasının genel sağlığımız üzerindeki etkisini tam olarak anlayamamıştır.

Oksidatif stres

Kromozom replikasyonunun (DNA eşleşmesi) telomerleri kısalttığı bilinse de, bazı uzmanlar oksidatif stresin de onları kısaltabileceğini düşünmektedirler. Oksidatif stres (Serbest radikaller, besinlerin oksijen kullanarak enerjiye dönüştüğü esnada meydana gelen moleküllerdir. Oksijen yaşam için vazgeçilmezdir; ancak metabolik işlemler sırasında bazı ara ürünler oluşur ve reaktif oksijen türleri/metabolitleri olarak adlandırılan bu moleküller lipit, protein ve DNA gibi temel hücre bileşenlerine zarar verir.), reaktif oksijen türlerinden DNA ve diğer biyomoleküllere zarar verir.

Reaktif oksijen türleri, vücuttaki doğal hücresel süreçler ve inflamasyon sürecinde doğal olarak oluşturulur. Fakat reaktif oksijen türlerini, çevre, kirlilik, sigara içme veya alkol tüketimi gibi şeylerde oluşturabilir.

Zamanla, oksidatif stresin neden olduğu DNA ve diğer biyomoleküllerde oluşan zararlar, yaşlanma ile ilişkili sağlık sorunlarına katkıda bulunabilir. Yine, bu oldukça yeni bir araştırma alanıdır, bu yüzden çok kesin kanıtlar yoktur.

Telomer ve kanser arasındaki ilişki nedir?

Daha kısa telomerlerin, kanser riskinin artmasıyla ilişkili olduğu söylenir , ancak hiçbir uzman bunun neden olduğu konusunda emin olamamaktadır. Kısa telomerlerle ilişkili spesifik kanserler şunlardır:

• mesane
• akciğer
• böbrek
• mide-bağırsak
• boyun
• kafa

Ek olarak, kanser hücrelerinin ayırt edici özelliklerinden biri, diğer hücrelere kıyasla hızla büyüyüp bölünmeleridir.

Bazı hücrelerde telomer kısalmasını azaltan enzim olan telomeraz, çoğu hücre tipinde bulunmamasına rağmen kanserlerin yüzde 90’ından fazlasında yeniden aktive olmuş veya artmıştır.  Yani, kanser hücreleri telomerlerini korumak için telomerazı kullanarak, bozulmalarını geciktirdikleri görülmektedir.

Bu bilgiye dayanarak, bazı yeni kanser tedavileri kanser hücrelerini daha hızlı yok etmek için telomerazı hedef almaktadır.

Telomer kısalması ve hastalık arasındaki bağlantılardan dolayı, bazı insanlar telomerleri uzatmanın yollarını bulmakla ilgilenmektedir. Fakat bu mümkün müdür?

Telomer uzatma ile ilgili araştırmalar hala çok yenidir. Ancak şimdiye kadar, sonuçlar bazı gelişmeleri gösteriyor. Telomerler uzatılabilirse, bu durum belirsiz olsa bile, kısaltma sürecini yavaşlatmanın muhtemel yolları vardır.

Örneğin, 2013’te küçük bir pilot çalışma yapılmış , düşük riskli prostat kanserli 10 erkeğin telomer uzunluğuna bakılmıştır. Deneklere aşağıdakiler dahil birkaç yaşam tarzında değişikliğe gidilmesi istenmiş:

• sağlıklı bir diyet
• düzenli egzersiz
• Yoga ve destek grupları aracılığıyla stresi yönetimi

Düşük riskli prostat kanseri olan ve yaşam tarzını değiştirmeyen 25 katılımcıya kıyasla, beş yıl sonra bu 10 kişinin telomerlerinin daha iyi durumda olduğu tespit edilmişti. Yine, bu çok küçük bir çalışmaydı ve sadece erkekleri içeriyordu.

Bununla birlikte, bu küçük çalışma, diyet, egzersiz ve stres yönetiminin telomer uzunluğu üzerindeki etkilerini araştıran daha yeni araştırmalar için bir temel sağlamaktadır.

Diyet

Diyet telomerlerin uzunluğunun belirlenmesinde rol oynayabilir. Antioksidanlar açısından zengin bir Akdeniz tarzı diyeti telomer sağlığı için önerilebilir bir diyettir. 5.000’den fazla yetişkinin yer aldığı bir çalışmada , daha fazla lif tüketmenin daha uzun telomer uzunluğuna bağlı olduğunu bulmuştur. Bu, fiberin kan glikoz seviyelerini kontrol etmeye yardımcı olma yeteneğinden kaynaklanabilir. Araştırmacılar daha yüksek kan şekerinin inflamasyon ve oksidatif stresle ilişkili olduğunu belirtmişlerdir. Bunların ikisi de ek telomer kısalmasına neden olabilir. Aşağıdaki 22 lifli besini diyetinize eklemeyi deneyebilirsiniz.

1. Armut (% 3.1)
2. Çilek (% 2)
3. Avokado (% 6.7)
4. Elma (% 2.4)
5. Ahududu (% 6,5)
6. Muz (% 2.6)
7. Havuç (% 2.8)
8. Pancar (% 2.8)
9. Brokoli (% 2.6)
10. Enginar (% 8.6)
11. Brüksel Lahanası (% 2.6)
12. Mercimek (% 7,9)
13. Barbunya (% 6.4)
14. Bezelye (% 8,3)
15. Nohut (% 7,6)
16. Kinoa (% 2.8)
17. Yulaf (% 10.6)
18. Patlamış Mısır (% 14.5)
19. Badem (% 12.5)
20. Chia Tohumları (% 34.4)
21. Tatlı Patates (% 2,5)
22. Bitter (% 10.9)

Öte yandan, bir başka 2018 çalışması da Avustralya’daki yaşlı yetişkinlerin diyet kalitesine ve telomer uzunluğuna bakmıştır. Araştırmacılar, sağlıklı bir diyet izleyenlerin daha uzun telomerlere sahip olmadığını ortaya çıkardılar. Uzmanlar bu duruma sebep olan şeyin, genetik ve diğer diyet dışı faktörlerin rolü olduğunu öne sürüyorlar.

Stres Yönetimi

Stresli olduğunuzda, vücudunuz oksidatif strese neden olabilecek hormonları salgılar. Bu daha fazla DNA hasarı ve telomer kısalmasıyla sonuçlanabilir. Bu bilgiye dayanarak, stresin azaltılması oksidatif stresi azaltmaya yardımcı olur – ve çalışmalar bunun doğru olduğunu gösterir.

2004 yılında yapılan bir çalışma kronik hastalığı olan çocuklara bakan kadınların sters düzeylerine bakıldı. Bu kadınlar, sağlıklı çocuklara bakan bir grup kadınla karşılaştırıldığında daha kısa telomerlere, telomeraz aktivitesine ve daha fazla oksidatif strese sahipti.

2016’da yapılan bir çalışmada bir kadın ve erkekten oluşan grup strese maruz bırakıldı. Ana stres hormonu olan kortizole bir artış ile yanıt verenler de, birkaç yıl boyunca telomer kısalması arttı. Stres yönetimi, telomer kısalmasını azaltıp azaltmadığı tam olarak bilinmesede, kendini iyi hissetmenin çok önemli bir parçasıdır.

Egzersiz

Egzersiz, inflamasyonu ve oksidatif stresi azaltmak dahil olmak üzere bir dizi sağlık yararına sahiptir.

2017 de yapılan bir çalışmada , egzersiz ve telomer uzunluğu arasındaki bağlantıya bakıldı. Yüksek aktivite seviyesine katılanlar, düşük veya orta düzeyde aktivite yapanlara göre telomer uzunlukları anlamlı derecede daha da uzadı. Düşük fiziksel aktivitesi olanlarla orta düzeydeki hastalar arasında fark edilebilir bir değer yoktu.

Bir grup genç yetişkinin katıldığı bir başka 2017 çalışması da , yüksek aerobik kondisyon düzeylerine katılan ve daha fazla kas dayanıklılığına sahip olanların daha uzun telomerlere sahip olduğunu bulmuştur.